Dit is het gedeelte van het zenuwstelsel dat lichaamsfuncties regelt die buiten onze bewuste controle vallen. Dit deel van het zenuwstelsel functioneert dus autonoom: het regelt zichzelf. Het regelcentrum bevindt zich voornamelijk in de hersenstam. Daarnaast maken een aantal hersenzenuwen en enkele delen van de spinale- (ruggenmerg-)zenuwen deel uit van het autonome zenuwstelsel.
De meest bekende autonome functies zijn o.a. de spijsvertering, ademhaling, hartslag, het verwijden of vernauwen van bloedvaten.
Overigens vallen niet alle autonome functies buiten onze controle: we kunnen onze adem bewust beïnvloeden. De laatste jaren is ook bekend geworden – vooral door Wim Hof – dat we – o.a. via de adem – ook ons immuunsysteem kunnen beïnvloeden.
Het autonome zenuwstelsel (AZS) heeft 3 hoofdonderdelen:
- het sympatische deel, dat tot taak heeft functies te stimuleren en inspanning mogelijk te maken. Ook de vecht- en vluchtreactie worden door dit deel van het autonome zenuwstelsel geregeld;
- het parasympatische deel, waarvan de Nervus Vagus het belangrijkste deel vormt, dat tot taak heeft functies af te remmen en een toestand van rust en herstel te bevorderen. Ook de bevriezingsreactie is een parasympatische activiteit. Een ander parasympatisch deel wordt gevormd door de zenuwen die uit het sacrale deel van de wervelkolom (het heiligbeen) komen, en die het dalende deel van de dikke darm, het rectum, de blaas en de geslachtsorganen besturen.
- het enterische deel is eigenlijk een zelfstandig functionerend gedeelte van de spijsvertering.
Het sympatische en parasympatische deel werken normaal gesproken nauw samen om al onze activiteiten en rustmomenten goed te regelen. De – inmiddels verouderde – visie dat sympaticus en parasympaticus gepaard antagonistisch zijn (= bij elkaar horen en iedere een tegengestelde functie hebben), is te kort door de bocht: het autonome zenuwstelsel is niet zozeer balancerend, maar veeleer hiërarchisch georganiseerd, zoals de polyvagaaltheorie ons leert.
Basisprincipe
Een belangrijk werkingsprincipe van het AZS is dat iedere actie en reactie in dienst staat van overleven. Misschien dat wij een respons van een persoon niet kunnen begrijpen, vanuit het autonome perspectief is het altijd in overlevingstermen te verklaren als een adaptieve respons, oftewel een aanpassing aan omstandigheden die in enige mate bedreigend lijken voor het AZS. De perceptie van de situatie door het autonome zenuwstelsel is dus waar het om gaat, niet om de fysieke realiteit, en deze perceptie wordt o.a. bepaald door eerdere ervaringen in ons leven.
Het autonome zenuwstelsel is dus het fundament waarop onze ervaringen in het leven rusten; het is de neurale onderbouwing van al onze ervaringen. De manier waarop we ons door de wereld bewegen – ons afwenden, verbinden of isoleren – wordt aangestuurd door het AZS.
Een bruikbaar voorbeeld is een kind dat gebeten wordt door een hond. Afhankelijk van hoe er omgegaan is met deze gebeurtenis door de omgeving van het kind, kan het AZS van het kind na deze gebeurtenis iedere hond als dreiging beschouwen en er met een heftige angst- en vluchtreactie op reageren. Ieders verstand weet dat niet iedere hond gevaarlijk is, zelfs het verstand van iemand die wel eens gebeten is, maar daar heeft het autonome zenuwstelsel soms geen boodschap aan.
Afbeelding: Wellcome Library no. 667817i
Het autonome zenuwstelsel, ook onwillekeurige, vegetatieve of viscerale zenuwstelsel genoemd, is het deel van het perifeer zenuwstelsel dat een groot aantal onbewust plaatsvindende functies reguleert. Het autonome zenuwstelsel regelt vooral de werking van inwendige organen, onder andere de ademhaling, de spijsvertering en het verwijden en vernauwen van bloedvaten en het beïnvloedt ook de hartslag.
| Autonoom zenuwstelsel | ||||
|---|---|---|---|---|
| Divisio autonomica | ||||
| Synoniemen | ||||
| Latijn | pars autonomica systematis nervosi peripherici | |||
| Gegevens | ||||
| Systeem | Zenuwstelsel | |||
| Naslagwerken | ||||
| TA | A14.3.00.001 | |||
| ||||
Bij gewervelde dieren is naast het autonome zenuwstelsel het zogenaamde animale zenuwstelsel ontstaan, dat behalve het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg), ook het somatische deel van het perifere stelsel omvat.
