Wat is een trauma?

Het woord trauma komt uit het Grieks en betekent letterlijk wond, kwetsuur of verwonding. In de wetenschappelijk literatuur is nog geen overeenstemming over wat een trauma precies is.

Een trauma wordt vaak beschreven als een gebeurtenis die als levensbedreigend wordt ervaren en waaraan de persoon niet kon ontkomen. De mate waarin een gebeurtenis traumatisch is, is voor iedereen anders en afhankelijk van draaglast (de gebeurtenis) en de draagkracht van de persoon (afhankelijk van meerdere factoren).

Een trauma zit niet zozeer in de gebeurtenis, maar in de impact van de gebeurtenis. Sterker nog: er zijn gebeurtenissen die niet als trauma bekend staan, maar die wel post-traumatische verschijnselen kunnen veroorzaken. Hier komen we verder op deze pagina op terug.

Van trauma zijn verschillende definities, en dat zegt iets… Laten we eerst eens een aantal van die ‘definities’ op een rijtje zetten.

Enkele definities

Trauma is een overweldigende belasting van het menselijke fysiologische systeem. (Robert Macy – hoofd van een internationaal traumacentrum)
Trauma is een ernstige ervaring van onmacht. (Reinout Eleveld, Taotrainer)
Trauma is een vorm van stress die zo extreem is dat je copingmechanismen overweldigd raken. (David Treleaven, psychotherapeut)
Trauma is een reactie op een schokkende gebeurtenis of ‘ongeluk’, waarbij iemand blijft steken in de intense machteloosheid en de vaak bijbehorende gevoelens van intense angst, woede, afschuw of eenzaamheid. (Psychotraumanet.org)
Trauma is het lichamelijke effect (met haar emotionele en geestelijke componenten) van iedere gebeurtenis – of serie van gebeurtenissen – welke ooit te onverwacht, te snel of te groot was om in betreffend moment afdoende op te kunnen reageren. (Peter Levine, grondlegger Somatic Experiencing®)
Trauma is het gevolg van het overspoeld zijn door een heftige gebeurtenis of extreme stress, merkbaar in het denken en de emoties, maar – het allerbelangrijkst – zich manifesterend in het lichaam. (Sonia Gomes, grondlegger SOMA Embodiment en SE™ Professional Training Faculty of SETI – Somatic Experiencing® Trauma Institute)
Iedere gebeurtenis die stressvol genoeg is om ons een gevoel van hulpeloosheid, angst, overbelasting of diepgaande onveiligheid te geven, wordt beschouwd als een trauma. (Pat Ogden, grondlegger van Sensorimotor Psychotherapy®)
Trauma is datgene dat iemand met zich meedraagt na een overweldigende gebeurtenis. (Bron onbekend)

Uiteindelijk is een trauma iets persoonlijks. Het is niet de objectieve gebeurtenis, maar de subjectieve beleving die in feite bepaalt wat een trauma is en wat niet.

Therapeut Gabor Mate zegt er dit over:

Trauma is misschien wel de meest vermeden, ontkende, onbegrepen en onbehandelde oorzaak van menselijk lijden.
Peter Levine

Verschillende “soorten” trauma

Hoewel de gebeurtenis zelf niet bepaalt of er sprake gaat worden van een trauma¹ of een posttraumatisch probleem², weten we inmiddels wel dat verschillende (series van) gebeurtenissen kunnen leiden tot gelijksoortige klachten. Dit kan helpend zijn bij het bepalen welke therapie ingezet kan gaan worden.

Shocktrauma

We spreken van een shocktrauma bij een eenmalige en afgebakende gebeurtenis, bijv. een ongeval of mishandeling. Er kan sprake zijn van meerdere shocktrauma’s bij één persoon.

Ontwikkelingstrauma

Hier spreken we van wanneer er een langer durende periode van ingrijpende gebeurtenissen tijdens de ontwikkeling van de hersenen van een jong kind is geweest. Vaak hebben we het dan over verwaarlozing, pesten, mishandeling of misbruik.

Complex trauma

Deze term hoor je de laatste tijd vaker. Veel ontwikkelingstrauma is complex: er zijn meerdere (perioden) waarin verschillende traumatische gebeurtenissen plaatsvonden. Vaak heeft iemand zoveel op zijn of haar bordje gehad, dat er ook sprake is van psychiatrische problematiek, moeite met het aangaan en onderhouden van relaties en het goed reguleren van emoties. Daarnaast wordt vaak dissociatie gezien.

Meer trauma-“soorten”…

Behalve deze drie regelmatig terugkerende categorieën zijn er nog veel meer termen die een categorie van trauma beschrijven. Zo zijn daar bijv. vroegkinderlijk trauma (een synoniem voor ontwikkelingstrauma), chronisch trauma (in veel gevallen complex), secundair trauma (bijvoorbeeld bij hulpverleners die regelmatig met trauma in aanraking zijn geweest).

De DSM-5

De huidige versie van het bekende Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5) noemt een aantal sleutelsymptomen die minstens een maand na het incident voort moeten duren, waaronder het onvrijwillig herbeleven van het trauma (o.a. via flashbacks en zich herhalende gedachten), het vermijden van mensen, plaatsen of dingen die doen denken aan het trauma, negatieve veranderingen in het denken en de emoties en een verhoogde arousal (alsmaar ‘aan’ staan).

Adversity

Tegenwoordig wordt naast het begrip trauma ook het begrip adversity steeds vaker gebruikt in het Engels, in de context van childhood adversity. Voor adversity is geen echt mooie Nederlandse vertaling voorhanden. Ingrijpend, schadelijk of overweldigend komen het dichtst in de buurt. Dus dan hebben we het over ingrijpende-, beschadigende of overweldigende ervaringen in de kindertijd of jeugdervaringen.

Je kunt je afvragen of het zin heeft om nog meer woorden te hebben voor ingrijpende gebeurtenissen. Echter, de discussie over wat trauma wel en niet is, duurt voort. Gebeurtenissen die minder snel als traumatisch bekend staan, hebben wél een negatieve impact. Kijk bijvoorbeeld naar de definitie van trauma zoals die nu vermeld is in de DSM 5, dan valt bijvoorbeeld emotionele verwaarlozing en opgroeien met een ouder met psychiatrische problemen daarbuiten. We weten echter dat zulke gebeurtenissen diepe sporen achterlaten en voor velen als traumatisch zijn (en worden) ervaren.

Als dat dan geen trauma ‘mag heten’, dan is adversity een goed begrip om te gebruiken. Adversities brengen in het autonome zenuwstelsel in de loop van de tijd een zelfde reactie teweeg als een acuut trauma. Sinds de Adverse Childhood Experiences (ACE) studie verscheen, is hier steeds meer bewijs en aandacht voor gekomen.

¹ Eigenlijk is het beter om te spreken van een psychotrauma, omdat een lichamelijke verwonding ook een trauma is (een traumatoloog in een ziekenhuis behandelt verwondingen en letsels), maar in de volksmond en op deze site gebruiken we de term psychotrauma weinig en spreken we vooral over ’trauma’.

² We spreken hier dus niet van een posttraumatische (stress)stoornis. Het is nog maar de vraag of je het een stoornis moet noemen. Veel posttraumatische klachten zijn, als je kijt naar de werking van ons zenuwstelsel, niet zo heel erg gestoord, maar passend bij de gebeurtenis en de reactie van het organisme daarop. Dus de term posttraumatisch letsel zou wel eens passender kunnen zijn. We zullen echter de term posttraumatische stressstoornis meestal gebruiken, omdat deze nu eenmaal is ingeburgerd.

Is trauma een persoonlijk probleem?

Trauma raakt altijd een mens persoonlijk. In zover luidt het antwoord op de vraag ‘ja’. Maar de laatste jaren is er steeds meer aandacht voor maatschappelijke en culturele aspecten in relatie tot een chronische overbelasting van ons stresssysteem, die uiteindelijk kunnen leiden tot post-traumatische klachten. Denk hierbij aan de gevolgen van homofobie, racisme, vrouwenonderdrukking en armoede. De hierbij voorkomende uitingen van “micro-agressie” (de soms subtiele-, maar wijdverbreide en terugkerende discriminerende gedragingen) kunnen traumatische symptomen veroorzaken.

Waar trauma altijd over gaat

Centraal bij een trauma staat steeds dat je de verbinding verliest met jezelf, je lichaam, je familie, vrienden en omgeving. Je hebt het gevoel vast te zitten; fysiek en/of mentaal te blokkeren.
Bij trauma wordt altijd een grens overschreden: de grens van wat je aan kon op dat moment. Er is altijd een bedreiging van het gevoel van veiligheid.
Trauma heeft altijd een effect op het autonome zenuwstelsel.